У жыцці любога грамадства і дзяржавы Канстытуцыя адыгрывае асаблівую ролю. Яе прыняцце-знакавая гістарычная падзея для кожнай краіны.

Канстытуцыя ўяўляе сабой светапоглядны дакумент, які рэгулюе ўсе бакі жыццядзейнасці дзяржавы, вызначае сацыяльна-палітычныя, эканамічныя і іншыя асновы дзяржаўнасці, забяспечвае ўстойлівасць грамадства.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь-Асноўны Закон беларускай дзяржавы. Закон, які валодае найвышэйшай юрыдычнай сілай. Усе іншыя законы і правілы, якія дзейнічаюць у нашай краіне, не павінны супярэчыць Канстытуцыі.

Менавіта яна вызначае дзяржаўны і грамадскі лад Беларусі, прававы статус чалавека, яго ўзаемаадносіны з дзяржавай і грамадствам, а таксама выконвае шэраг іншых значных функцый.

Як адзначыў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р. Лукашэнка ў год 25-годдзя нашага асноўнага закона (у 2019 годзе): «Канстытуцыя засяродзіла ў сабе багаты гістарычны вопыт і мудрасць папярэдніх пакаленняў, замацавала прававыя, палітычныя і ідэалагічныя асаблівасці дзяржавы і грамадства, дакладна вызначыла прыярытэты нацыянальнага развіцця».

Даведачна

Наша гісторыя, традыцыі, культура, у тым ліку прававая, налічваюць не адно стагоддзе. На тэрыторыі Беларусі дзейнічала адна з першых канстытуцый сярэднявечнай Еўропы-Статут Вялікага Княства Літоўскага. Такім чынам, нашы продкі ўнеслі значны ўклад у развіццё дэмакратычных каштоўнасцяў у Еўропе і свеце.

дзеючая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была зацверджана 15 сакавіка 1994 г.на 13-й сесіі Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 12-га склікання і з'яўляецца першай у гісторыі суверэннай дзяржавы і пятай па ліку Канстытуцыяй Беларусі, прынятай пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года.

Даведачна .

Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь папярэднічалі Канстытуцыі савецкай эпохі 1919, 1927, 1937, 1978 гадоў.

на рэспубліканскіх рэферэндумах 24 лістапада 1996 года і 17 кастрычніка 2004  года ў Асноўны Закон Рэспублікі Беларусь быў унесены шэраг змяненняў і дапаўненняў.

Такім чынам, ужо больш за чвэрць стагоддзя Рэспубліка Беларусь, грунтуючыся на Канстытуцыі, паступальна развіваецца і ўмацоўваецца як дэмакратычная сацыяльная прававая дзяржава.

У Савецкім Саюзе, у склад якога ўваходзіла Беларуская ССР, у 80-я гады мінулага стагоддзя відавочна пазначыўся агульны эканамічны і знешнепалітычны спад. У 1989 годзе ўпершыню было афіцыйна абвешчана аб пачатку эканамічнага крызісу ў СССР (рост эканомікі змяніўся падзеннем).

Сітуацыя ў вялікай краіне станавілася слаба кантраляванай: Рэспублікі адна за адной пачалі заяўляць аб сваім праве на самавызначэнне.

Значная частка беларускай грамадскасці таксама актыўна падтрымлівала ідэі суверэнізацыі, зацвярджэння палітычнага і эканамічнага плюралізму. У грамадстве нарастала ўсведамленне права нацый на самавызначэнне, ролі дзяржавы ў забеспячэнні нацыянальных інтарэсаў.

У выніку 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўным Саветам БССР прынята Дэкларацыя» аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі". У дэкларацыі было заяўлена аб вяршэнстве на тэрыторыі Беларусі Канстытуцыі БССР і яе законаў.

Дэкларацыя насіла пераходны характар: яе палажэнні павінны былі рэалізавацца Вярхоўным Саветам шляхам прыняцця новай Канстытуцыі, законаў БССР.

Меры па яго выратаванні належнага эфекту не мелі, а спроба захопу ўлады самаабвешчаным Дзяржаўным камітэтам па надзвычайным становішчы стала апошнім звяном у незваротнасці распаду савецкай сістэмы.

Усе рэспублікі так ці інакш ўсведамлялі, што на саюзны цэнтр спадзявацца нельга. Эканоміка адчувала найглыбейшы крызіс. Крыніцы жыццезабеспячэння былі паралізаваныя. Ніводзін саюзны орган улады нічым ужо не кіраваў.

У гэтых умовах 25 жніўня 1991 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў рашэнне аб наданні Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце статусу канстытуцыйнага закона.

Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка 19 & nbsp;верасня 1991 г. перайменавана ў Рэспубліку Беларусь, прыняты яе дзяржаўны сцяг, а 10 снежня 1991 г.зацверджаны Дзяржаўны герб беларускай дзяржавы.

Белавежскія пагадненні, падпісаныя кіраўнікамі Беларусі, Расіі і Украіны 8 снежня 1991 г., спынілі існаванне СССР.тады ж было падпісана Пагадненне аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў.

Рэспубліка Беларусь, як і іншыя былыя савецкія рэспублікі, стала суверэннай незалежнай дзяржавай.

Развал Савецкага Саюза запусціў працэс дэіндустрыялізацыі эканомік у былых рэспубліках СССР. На постсавецкай прасторы адбывалася абвальная прыватызацыя, якая спарадзіла спекуляцыю і палітычную анархію. Няспелая грамадзянская супольнасць "скочвалася" да нацыяналізму, які прыкрываўся лозунгамі нацыянальна-дэмакратычнага адраджэння.

Беларусь не была выключэннем у гэтых працэсах. У нашай краіне нарастанне гэтых негатыўных наступстваў насіла балючы характар. Разрыў міжрэспубліканскіх гаспадарчых сувязяў катастрафічна адбіўся на беларускай эканоміцы, якая з'яўлялася раней «зборачным цэхам» Савецкага Саюза. Беларускае грамадства губляла сацыяльныя і палітычныя арыенціры.

У гэтых умовах у Беларусі пачалі актыўна абмяркоўвацца шляхі рэфармавання дзяржаўнага ладу краіны.

Беларускія Канстытуцыі савецкай эпохі заклалі асновы беларускай дзяржаўнасці, усталявалі сістэму дзяржаўных органаў, замацавалі асноўныя правы асобы, дазволілі захаваць этнакультурную самабытнасць беларусаў, у цэлым падрыхтавалі глебу для самавызначэння беларускага народа ў незалежнай дзяржаве. У Канстытуцыі БССР 1978 года былі ўпершыню замацаваны нормы аб суверэнітэце БССР, а таксама аб тым, што найбольш важныя пытанні дзяржаўнага жыцця выносяцца на ўсенароднае абмеркаванне.

З ліпеня 1990 г.па люты 1994 г. законы аб зменах і дапаўненнях беларускай Канстытуцыі 1978 года прымаліся ў нашай краіне 16 раз (тычыліся асноў грамадскага ладу, статусу палітычных партый, арганізацыі і дзейнасці органаў дзяржаўнай улады).

Праца над сучаснай беларускай Канстытуцыяй пачалася яшчэ ў 1990 годзе, калі пастановай Вярхоўнага Савета БССР была ўтворана Канстытуцыйная камісія ў складзе 61-га дэпутата Вярхоўнага Савета і 13 спецыялістаў у галіне права (навукоўцаў і практыкаў). Аднак працэс распрацоўкі беларускай Канстытуцыі зацягнуўся на некалькі гадоў.

Пасля здабыцця незалежнасці Беларусь дэ-факта стала парламенцкай рэспублікай. Згодна з артыкулам 2 дэкларацыі права выступаць ад імя ўсяго народа належала выключна Вярхоўнаму Савету.

Каменем перапоны стала ключавое пытанне: Якой быць маладой незалежнай Рэспубліцы: прэзідэнцкай або парламенцкай?

Быў прыняты кампрамісны варыянт: увядзенне інстытута прэзідэнцтва з захаваннем шырокіх паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета.

5 лютага 1993 г. прынята пастанова Вярхоўнага Савета» аб праекце Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь", у якім змяшчалася даручэнне Канстытуцыйнай камісіі адлюстраваць у тэксце праекта наступныя палажэнні:

аб прынцыпе падзелу ўладаў;

Аб Вярхоўным Савеце як прадстаўнічым і заканадаўчым органе дзяржаўнай улады;

пра прэзідэнта як кіраўніка выканаўчай улады;

Аб мясцовым самакіраванні, якое ажыццяўляецца грамадзянамі праз мясцовыя прадстаўнічыя органы і іншыя формы прамога ўдзелу насельніцтва ў грамадскіх справах;

аб дзяржаўных гарантыях усім грамадзянам роўных правоў для ажыццяўлення гаспадарчай і іншай дзейнасці, акрамя забароненай законам і інш.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 & nbsp;сакавіка 1994  г. на 13-й сесіі Вярхоўнага Савета 12-га склікання і ўступіла ў сілу 30 сакавіка 1994 г.

Яна фактычна падвяла вынікі працэсам фарміравання незалежнай беларускай дзяржавы на новай сацыяльна-эканамічнай аснове, замацавала арыенціры грамадскага развіцця, яго перспектывы.Канстытуцыя ўстанавіла прынцыпы дэмакратычнага ладу (народаўладдзе, падзел уладаў, палітычны плюралізм, вяршэнства права), прыярытэт правоў і свабод чалавека, вяршэнства міжнароднага права.

Тады, на пераломным этапе развіцця краіны, беларускае грамадства як ніколі мела патрэбу ў моцным Прэзідэнце-нацыянальным лідары, здольным кансалідаваць грамадзян і максімальна эфектыўна забяспечыць дасягненне стратэгічных мэтаў у сацыяльна-эканамічнай і палітычнай сферах. І беларусы яго здабылі.

10 ліпеня 1994 г.Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь быў абраны народны дэпутат Беларусі А. Р. Лукашэнка. У другім туры яго падтрымалі 80,3% грамадзян, якія прынялі ўдзел у галасаванні.

Аднак, нягледзячы на тое, што прэзідэнт з'яўляўся кіраўніком беларускай дзяржавы і кіраўніком выканаўчай улады, вядучая роля ў краіне па-ранейшаму належала парламенту.

Даведачна.

Згодна з Канстытуцыяй, Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь надзяляўся значнымі паўнамоцтвамі дзяржаўнай улады (сярод іншых яго правоў усталёўваліся прыняцце і змяненне Канстытуцыі, прызначэнне выбараў і рэферэндумаў, абранне вышэйшых судовых органаў, генпракурора, старшыні і Савета Кантрольнай палаты Беларусі, старшыні і праўлення Нацбанка Беларусі, роспуск мясцовых Саветаў, вызначэнне ваеннай дактрыны Беларусі, а таксама абвяшчэнне вайны і заключэнне міру).

Урад несла адказнасць перад прэзідэнтам і перад парламентам.

У гэтых умовах у верасні 1994 г. Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь ухваліў прадстаўленую Кіраўніком дзяржавы праграму неадкладных мер па выхадзе эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу. Дакумент прадугледжваў аздараўленне фінансавай і грашова-крэдытнай сістэм, Паляпшэнне гандлёвага і плацежнага балансаў, стабілізацыю курсу нацыянальнай валюты, узмацненне мер дзяржаўнага рэгулявання, павышэнне кіравальнасці.

Праз паўгода, абапіраючыся на артыкул 37 Канстытуцыі, згодна з якім «непасрэдны ўдзел грамадзян у кіраванні справамі грамадства і дзяржавы забяспечваецца правядзеннем рэферэндумаў», Кіраўнік дзяржавы прадставіў на суд народа канкрэтныя, жыццёва важныя для краіны ініцыятывы.

14 мая 1995 г.у ходзе ўсенароднага галасавання яны атрымалі шырокую падтрымку грамадства. Вынікі плебісцыту фактычна змянілі шэраг канстытуцыйных нормаў: змененая дзяржаўная сімволіка, статус дзяржаўнай нароўні з беларускай нададзены рускай мове.

Аднак спробы прэзідэнцкай улады ўзяць грамадска-палітычную сітуацыю пад кантроль і вывесці краіну з крызісу натыкнуліся на магутны супраціў парламенцкай фракцыі Беларускага Народнага Фронту і якія далучыліся да яе незалежных дэпутатаў. Дасягнуты ў 1994 годзе элітамі краіны кампраміс выліўся ў востры канстытуцыйны крызіс. Палітычная і эканамічная стабільнасць у краіне апынулася пад пагрозай. Нормы Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 года не забяспечвалі дастатковы баланс інтарэсаў галін улады.

Неабходнасць унясення змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю 1994 года стала відавочнай.
Змяненні і дапаўненні Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь

У парушэнне прынцыпу падзелу ўладаў Вярхоўны Савет дамінаваў над двума іншымі галінамі ўлады (выканаўчай і судовай), па ўласным меркаванні мог ўсталёўваць, вызначаць і змяняць паўнамоцтвы ўсіх іншых органаў. Валодаючы правам уносіць любыя змены ў Канстытуцыю і законы, прызнаваць іх страціўшымі сілу, Вярхоўны Савет фактычна меў неабмежаваную магчымасць прыняцця рашэнняў па любым пытанні.

Развіццё Беларусі патрабавала ўдасканалення і ўмацавання прэзідэнцкай формы праўлення, якая магла б забяспечыць моцную дзяржаўную ўладу, унутрыпалітычную стабільнасць, эфектыўную працу дзяржаўных органаў, стварыць умовы для поўнага пераадолення крызісу і рэфармавання сацыяльна-эканамічнага ўкладу краіны на карысць яе народа. Пра гэта сведчыў і вопыт многіх краін, дзе ва ўмовах пераходнага перыяду менавіта ўзмацненне ролі дзяржавы, выканаўчай «вертыкалі» стала ключавым фактарам павышэння стабільнасці развіцця.

Неабходнасць унясення змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю 1994 года стала відавочнай.

З мэтай вырашэння крызісу механізму дзяржаўнага кіравання А. Р. Лукашэнка звярнуўся да народа, выступіўшы ініцыятарам унясення змяненняў і дапаўненняў у Асноўны Закон беларускай дзяржавы.

На другі рэспубліканскі рэферэндум былі вынесеныя два праекты абноўленай Канстытуцыі.

У выніку галасавання 24 лістапада 1996 г. праект Канстытуцыі, прапанаваны прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкам, падтрымалі 70,5% ад агульнай колькасці выбаршчыкаў, праект Вярхоўнага Савета-7,9% ад агульнай колькасці выбаршчыкаў.

У абноўленым Асноўным Законе было замацавана палажэнне аб вяршэнстве права. Прыняцце змяненняў і дапаўненняў Канстытуцыі таксама пацягнула істотнае пераразмеркаванне паўнамоцтваў паміж дзяржорганамі.

Істотна змяніліся месца і роля прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у сістэме дзяржаўных органаў. На кіраўніка дзяржавы былі ўскладзены функцыі гаранта Канстытуцыі, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна; забеспячэння палітычнай і эканамічнай стабільнасці, пераемнасці і ўзаемадзеяння органаў дзяржаўнай улады; ажыццяўлення пасярэдніцтва паміж органамі дзяржаўнай улады.

Замест Вярхоўнага Савета быў заснаваны двухпалатны Парламент-Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь, які складаецца з Палаты прадстаўнікоў і Савета Рэспублікі.

Канстытуцыйная рэформа выказалася таксама ў павышэнні ролі ўрада-Савета Міністраў - у сістэме галін улады і ўзмацненні яго адказнасці за стан і развіццё эканомікі, сацыяльна-культурнай і адміністрацыйна-палітычнай сфер дзейнасці. Быў заснаваны новы кантрольны орган-Камітэт дзяржаўнага кантролю (замест Кантрольнай палаты).

Канстытуцыйны суд быў уключаны ў сістэму судовай улады (раней уваходзіў у сістэму органаў кантролю і нагляду).

Такім чынам, Унясенне змяненняў у Канстытуцыю дазволіла забяспечыць эфектыўную дзейнасць заканадаўчай, выканаўчай і судовай уладаў у інтарэсах беларускага народа. У далейшым праводзілася работа па рэалізацыі канстытуцыйных палажэнняў, іх развіццю ў актах бягучага заканадаўства.

Наступны рэферэндум, на які былі вынесеныя пытанні змены і дапаўненні Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, адбыўся 17 кастрычніка 2004 г. (быў сумешчаны з парламенцкімі выбарамі). Яго вынікам з'явілася выключэнне з часткі першай артыкула 81 Канстытуцыі нормы аб занятку адной і той жа асобай пасады Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь не больш за два тэрміны.
Канстытуцыя-палітыка-прававы падмурак адзінства беларускага народа

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь стала не толькі адлюстраваннем палітычных і сацыяльна-эканамічных пераменаў, але і дакументам, які вызначыў на дзесяцігоддзі наперад вектар развіцця нацыянальнай дзяржаўнасці і ўдасканалення дэмакратычных інстытутаў.

Якая з'яўляецца адлюстраваннем волі народа, Канстытуцыя абвяшчае Рэспубліку Беларусь сацыяльнай прававой дзяржавай, у якой:

чалавек, яго правы, свабоды і гарантыі іх рэалізацыі з'яўляюцца вышэйшай каштоўнасцю і мэтай грамадства і дзяржавы;

дзяржава адказна перад грамадзянінам за стварэнне ўмоў для свабоднага і годнага развіцця асобы;

народ з'яўляецца адзінай крыніцай дзяржаўнай улады і носьбітам суверэнітэту ў Рэспубліцы Беларусь. Народ ажыццяўляе сваю ўладу непасрэдна, праз прадстаўнічыя і іншыя органы ў формах і межах, вызначаных Канстытуцыяй.

У беларускай дзяржаве на канстытуцыйнай аснове выбудавана сістэмная работа, накіраваная на забеспячэнне росту дабрабыту грамадзян, стварэнне ўмоў для паляпшэння іх жыцця, задавальненне матэрыяльных і духоўных патрэбнасцей, аказанне садзейнічання развіццю іх эканамічнай актыўнасці.

Унутраная палітыка беларускай дзяржавы грунтуецца на прынцыпах сацыяльнай справядлівасці, сацыяльнай абароненасці і сацыяльнай салідарнасці. Ствараюцца ўмовы для самарэалізацыі паўналетніх працаздольных членаў грамадства, аказваецца дапамога маламаёмасным і сацыяльна неабароненым катэгорыям грамадзян (інвалідам, старым, дзецям).

Такім чынам, за літарай Асноўнага Закона Рэспублікі Беларусь, які замацоўвае асноўныя напрамкі будаўніцтва сацыяльнай прававой дзяржавы, стаіць чалавек як вышэйшая каштоўнасць дзяржавы і грамадства, яго правы і свабоды, гарантыі іх рэалізацыі.

Пры гэтым Канстытуцыя арыентуе наша грамадства не толькі на сацыяльныя гарантыі з боку дзяржавы, але і на ўзаемныя абавязацельствы грамадзяніна. Кожны нясе асабістую адказнасць за дасягненне матэрыяльна-бытавога дабрабыту для сябе асабіста і для сваёй сям'і. Таму важная задача-удасканаленне сістэмы заканадаўства, закліканай быць эфектыўным прававым рэгулятарам сацыяльных адносін, якія выключаюць сацыяльнае ўтрыманства і абыякавасць.

Адным з ключавых умоў стварэння дэмакратычнага сацыяльнага прававой дзяржавы з'яўляецца наяўнасць згоды ў грамадстве. У асноўным Законе адлюстраваны агульнапрызнаныя прынцыпы міжнароднага права. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь гарантуе свабоду асобы, якая ўлічвае свабоду іншых людзей, замацоўвае палітычны плюралізм, падзел і ўзаемадзеянне ўладаў як гарантыі супраць дыктату і хаосу. Яна забяспечвае баланс інтарэсаў розных сацыяльных груп: па-за залежнасці ад прыватных інтарэсаў, палітычных, рэлігійных і іншых пераваг канстытуцыйныя нормы абавязковыя для выканання.

Такім чынам, асноўны Закон выступае кансалідуючым фактарам ўстойлівага развіцця грамадства, умацоўваючы кансенсус інтарэсаў розных сацыяльных груп. Адзінства народа ўвасабляе Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь, з'яўляючыся гарантам Канстытуцыі, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна. Адначасова кіраўнік дзяржавы з'яўляецца арбітрам над рознымі галінамі ўлады.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь-аснова дзяржаўнага суверэнітэту. Беларуская дзяржава валодае вяршэнствам і паўнатой улады на сваёй тэрыторыі, самастойна ажыццяўляе ўнутраную і знешнюю палітыку; абараняе сваю незалежнасць і тэрытарыяльную цэласнасць, канстытуцыйны лад, забяспечвае законнасць і правапарадак.
А. Р. Лукашэнка аб канстытуцыйнай рэформе

У сакавіку 2019 г. Кіраўнік дзяржавы на сустрэчы з прадстаўнікамі грамадскасці і экспертнай супольнасці, беларускіх і замежных СМІ, закранаючы тэму неабходнасці падрыхтоўкі новай Канстытуцыі, адзначыў: «важна, каб Канстытуцыя адпавядала тым рэаліям, якія складуцца ў нашай дзяржаве».

У Пасланні беларускаму народу і Нацыянальнаму сходу ў красавіку 2019 г. беларускі лідар выказаў упэўненасць, што «ўзважаная і прадуманая праца экспертнай супольнасці прывядзе да стварэння абноўленага Закона, які адказвае інтарэсам нашай краіны і нашых грамадзян на сучасным этапе».